روز هايي كه در ايران خريد و فروش فرش ماشيني جرم بود!!!
جرم خريد و فروش فرش ماشيني :
جالب است بدانيد صنعت نساجي و توليد فرش ماشيني در ايران و مخصوصا شهر كاشان داراي قدمت طولاني نيست و اولين طرح شركت توليد فرش ماشيني در كاشان توسط يكي از خاندان متمول ايران مطرح شد،البته طرح اين شركت تبديل به يكي از مناقشه هاي بزرگ در صنعت ايران تبديل شد، در اين مقاله قصد داريم در مورد جرم خريد و فروش فرش ماشيني در ايران نكات جذابي را بيان كنيم، خالي از لطف نيست تا انتهاي مقاله با ما همراه باشيد.
تاريخچه فرش ماشيني و علت مخالفت با طرح فرش ماشيني :
در اولين روز هايي كه طرح بافت و توليد فرش ماشيني در ايران مطرح شد، با مخالفت هاي زيادي روبرو شد و يكي از مهمترين دلايل اين مخالفت از بين رفتن هنر و صنعت فرش دستبافت در صورت ماشيني شدن اين فرش است.و اين مخالفت تا جايي ادامه داشت كه در دهه 40 شمسي مكاتبات زيادي با وزراي كار و نخست وزير وقت انجام شد و حتي پاي دربار به اين مناقشه كشيده شد.و نتيجه اين مكاتبات و فشارهاي سنگين تصويب قانوني در آن برهه از زمان شد كه در صورت كشف كارخانه فرش ماشيني ، تمام تجهيزات مربوطه توقيف، و معدوم شود و صاحب شركت محكوم به پرداخت جزاي نقدي و حبس مي شد
رونق فرش دستبافت در يران :
در دهه 40 شمسي و قبل از آن تعداد زيادي از افراد در اين صنعت مشغول بودند و درآمد صادراتي در اين حوزه آنقدر زياد بود كه موجب شهرت جهاني فرش دستبافت ايران در سراسر جهان شده بود. و اين موضوع موجب شد تا سرمايه گذاري در صنعت فرش ماشيني با ركود چشمگيري مواجه شود.در دهه 40 شمسي به موجب قانوني كه تصويب شد تمام خريداران و سفارش دهندگان اين فرش و همچنين توزيع كنندگان لوازم فرش ماشيني مجازات نقدي و حبس در نظر گرفته شد و مهمترين عامل توليد عدم توليد فرش ماشيني ممنوعيت توليد اين صنعت در داخل ايران بود. و در اين دوران توليد فرش دستبافت داراي رشد و رونق بالايي بود.اما بعد از چند سال به طور كامل ورق برگشت.
ورود اولين دستگاه بافت فرش ماشيني :
در سال 1351 شركت مخمل و ابريشم كاشان اقدام به وارد كردن 6 دستگاه توليد نوعي فرش ماشيني كرد، اين فرش ها اليافي از آكريليك داشتند كه در سيستم پنبه اي ريسيده مي شدند.در اين سال گروه صنعتي بهشهر با كشور بلژيك قرار دادي جهت توليد 10 ميليون متر مربع فرش ماشيني منعقد كرد و اين دو مورد موجب موفقيت در اخذ مجوز جهت توليد فرش ماشيني در ايران شد.در اواخر سال 1352 شركت صنايع كاشان با كمك 18 دستگاه ماشين بافندگي ماكويي واندويل اقدام به توليد انبوه فرش ماشيني به نام فرش راوند نمود، فرش هاي توليدي اين شركت 350 شانه با تراكم 900 بود و داراي الياف پشمي كه در سيستم نيمه فاستوني توليد مي شد.
خصوصيات اولين فرش هاي ماشيني در ايران :
فرش هاي توليد شده در ابتداي دهه 1350 350 شانه و با تراكم 900 بود كه به فرش هاي دستبافت 28 رج كاشان بسيار شبيه بود.اولين نمونه هاي توليد اين فرش ها از نخ پود پنبه اي بود و موجب مي شد كه خاب پشمي و چله موجب مي شد اين فرش ها به فرش هاي دستبافت بسيار شبيه باشد.
در ابتداي سال 1354 در شهر صنعتي قزوين اولين شركت توليد فرش ماشيني به نام فرش پارس توليد شد. و بعد از آن شركت فرش ماشيني ديگري به نام شه بافت (كه بعد از انقلاب به فرش گيلان) تغيير نام داد.كه در رشت همزمان با قزوين مشغول به فعاليت شد.اين سه شركت در آن زمان از ماشين هاي بافندگي دو ماكويي استفاده مي كردند.، دستگاه هاي دوماكويي تكسيما از آلمان شرقي وارد مي شد و در اين مدت شركت مخمل ابريشم كاشان تعداد 12 ماشين بافندگي بدون ماكو (راپيري ) را به كشور وارد كرده بود.
اولين شركت هاي فرش ماشيني در ايران قبل از انقلاب :
تا قبل از انقلاب در ايران 15 شركت توليد فرش ماشني در ايران مشغول به توليد فرش بودند كه عبارتند از ؛
فرش راوند، فرش گيلان، فرش شاه پسند،فرش پارس،فرش مولن روژ، فرش البرز، فرش مازندران، فرش اصفهان بافت، فرش شيراز، فرش باستان يزد، فرش اكباتان، فرش مشهد، مخمل و ابريشم كاشان،ريسندگي و بافندگي ري فلورمات اصفهان كه بعد از انقلاب 7 واحد به صورت خصوصي و 8 شركت به صورت صنايع ملي مشغول فعاليت شدند.
اولين صادرات فرش ماشيني در ايران :
فرش ماشيني در دهه اول توليد با استقبال زيادي در ايران مواجه شد به طوري كه در 10 سال اول توليد فرش ماشيني هيچگونه صادراتي وجود نداشت و عطش استقبال از اين فرش ها در حدي بود كه در اواخر دهه 50 و ابتداي دهه 60 حواله هاي پيش فروش فرش ماشيني در بين عامه مردم مخصوصا كساني كه توانايي خريد فرش دستبافت را نداشتند و در صدد تهيه جهيزيه بودند ، خريد و فروش مي شد.
بعد از انقلاب وزرات صنايع به منظور حمايت از توليد كنندگان فرش دستبافت اجازه ايجاد و ساخت واحدهاي جديد به شركت هاي توليد فرش ماشيني را صادر نكرد،و فقط دو واحد يعني شركت هاي (نخشين كردستان و فرش دليجان )موفق به اخذ پروانه تاسيس و توليد فرش ماشيني شدند.
اما بعد از پايان جنگ تحميلي در اواخر دهه 60 وزرات صنايع به صورت آشكارا صدور مجوز براي شركت هاي توليد فرش ماشيني را آزاد كرد و بدين صورت در توليد فرش هاي ماشيني جرقه اي زده شد كه موجب توليد انبوه اين شركت ها شد.و شركت هاي فرش در شهرهايي مانند، اصفهان، مشهد، يزد، دليجان و... تاسيس و شروع به فعاليت كرد،اعطاي مجوز آسان براي شركت هاي توليد فرش،و نرخ بالاي رشد جمعيت و وجود نيرو هاي جوان و زبده و بازار فروش عالي موجب شد كه در دهه 70 اين فرش هاي ماشيني به رشد چشمگيري برسد در نيمه دوم دهه هفتاد بود كه به صورت رسمي و غير رسمي صادرات فرش ماشيني ايران به كشورهاي عراق، پاكستان و افغانستان شروع شد،معمولا فرش هايي كه به اين سه كشور ارسال مي شد، فرش هاي ماشيني ارزان قيمت 350شانه پلي پروپيلن و يا 440 شانه تركيبي از پلي پروپلين و آكريليك بود.
چگونه كاشان به قطب فرش در ايران تبديل شد ؟
كاشان با افزايش تعداد كارخانجات فرش ماشيني كاشان به يكي از قطب هاي توليد فرش ماشيني تبديل شد،بيشتر اين شركت ها به مرور زمان در سه شهرك صنعتي در كاشان يعني شهرك هاي صنعتي راوند، فتح المبين و سليمان صباحي مستقر و مشغول به فعاليت شدند.اما مدتي بعد با رشد قارچ گونه شركت هاي توليد فرش ماشيني در كاشان ديگر شهرك ها به اين قطب اضافه شد، مانند انصار، فتح المبين و هلال، ناگفته نماند به غير از اين شهرك ها در خارج از محدود شهرك هاي صنعتي شركت هاي مستقر و اقدام به توليد فرش هاي ماشيني كردند.در حال حاضر و طبق آمار غير رسمي حدود 900 واحد توليدي در مقطعي از زمان و تعداد ماشين هاي بافندگي به 1500 دستگاه رسيد.البته با ورود تكنولوژي و پيشرفت هر روز آن تعدادي از شركت قدرت رقابت خود با شركت هاي بزرگ و پيشرفته را از دست دادند و از دور توليد فرش ماشيني خارج شدند.
در اين سال ها در ديگر مناطق ايران نيز شركت هاي توليد فرش ماشيني پابه عرصه ظهور و توليد گذاشتند، اما رشد اين شركت ها در ديگر نقاط ايران با شيب كندي همراه بود و به جرات مي توان گفت كاشان در ايجاد شركت توليد فرش ماشيني يكه تاز بوده است. همچنين مي توان بيان كرد تفاوت عمده شركت هاي فرش كاشان با ديگر نقاط ايران ميزان سرمايه گذاري در تعداد ماشين بافندگي هر شركت،ظرفيت توليد و تكنولوژي ماشين هاي بافت فرش مي باشد.
تفاوت شركت هاي توليد در كاشان و ديگر نقاط ايران :
در كاشان بيشتر شركت ها در مقياس هاي كوچك با دو ماشين ماكويي راه اندازي شد،اما در همان زمان در شهر هاي بزرگي مانند؛ اصفهان، يزد و مشهد كارخانه هايي با ظرفيت هايي چند برابر توليدي شركت هاي كاشان از لحاظ دستگاه توليد و ظرفيت تاسيس شدند.گروه فرش مشهد در استان خراسان رضوي در سال 1357 و ستاره كوير يزد رد استان يزد در سال 1360 و فرش ساوين در استان تهران در سال 1378 و شركت قالي سليمان در استان اصفهان در سال 1370 و شركت فرش شيخ صفي در سال 1373 تاسيس شدند.
در كل ايران استان اصفهان حدود 75% از توليد فرش ماشيني كشور و همچنين رتبه اول توليد فرش ماشيني را به خود اختصاص داده است.و بعد از استان اصفهان، استان هاي مركزي، يزد، تهران، آذربايجان غربي، خراسان رضوي و مازندران و... در رتبه هاي بعدي توليد فرش قرار دارند.به مرور زمان و با ارتقاء شركت ها توليد فرش و پيشرفت تكنولوژي فرش هاي ماشيني تعداد شركت هاي توليد فرش ماشيني در ايران كاهش پيدا كرد اما در مقابل در شهرستان كاشان شركت هاي فرش رونق و پيشرفت چشمگيري داشت. تا به جايي كه كاشان به قطب بزرگ فرش ماشيني در ايران و جهان تبديل شده است.
تكنولوژي ماشين هاي بافندگي فرش ماشيني :
تكنولوژي ماشين هاي بافت فرش هاي ماشيني در دهه 70 از نوع ماكويي ساخت داخل و يا ماشين هاي خارجي موجود در ايران بود.و با توجه به نياز شديد بازار در آن زمان به ماشين هاي بافندگي فرش،در اواخر دهه 60 شمسي در ايران شروع شد، و در اواخر دهه 60 شمسي تعداد زيادي از مهندسين و تكنسين هاي شركت صنايع فرش شروع به ساخت قطعات و سپس مونتاژ ماشين هاي بافندگي در دهه 70 شمسي شروع شد.و كپي سازي از ماشين هاي بافندگي خارجي در دهه 70 به اوج خود رسيد.و صدها ماشين ماكويي ساخت ايران در دهه 70 بيشتر ماشين هاي بافت فرش نمونه هاي خارجي بودند، كه در شركت هاي داخلي نصب و راه اندازي مي شد. اما سطح پايين تكنولوژي ماشين آلات و مكانيكي بودن اين ماشين ها موجب شد تا امكان كپي برداري از اين ماشين ها به راحتي انجام شود. و اين موضوع موجب به وجود آمدن شركت هاي توليد كننده ماشين هاي فرش در كاشان شد.اما در اواخر دهه هفتاد و نبود فرهنگ كار، مشكلات مالي سرمايه و كاهش عطش بازار فرش هاي ماشيني موجب شد تا بيشتر شركت هاي ماشين سازي از گردونه توليد خارج و فقط شركت هاي راد كاشان و صنيع اصفهان به فعاليت خود ادامه دهند.و عدم ارتقاء تكنولوژي ماشين هاي داخلي همه شركت هاي ماشين سازي تعطيل شدند و در نيمه دوم دهه 80 شمسي تمام شركت هاي ساخت ماشين هاي بافندگي فرش عملا در ايران تعطيل و متوقف شد.
موج جديد ورود ماشين هاي بافندگي راپيري :
در اوايل دهه 80 شمسي در ايران موج جديدي از نوسازي ماشين هاي بافندگي در ايران و ارتقاء سطح تكنولوژي آن آغاز شد، در اين دهه ماشين هاي دست دوم بافندگي راپيري از كشور هاي اروپايي مخصوصا تركيه به ايران وارد شد.و اين ماشين ها دو تفاوت عمده با ماشين هاي باافندگي قدمي داشتند در اين ماشين ها سيستم پود گذاري ماشين و ژاكارد الكترونيكي شده بود و اين ماشين ها داراي سرعت بالايي بودند كه موجب بالا رفتن راندمان توليد، كاهش سرو صدا و كيفيت بالاتر بافت و همچنين كاهش استهلاك ماشين ها بود.كه تمام اين مزيت ها موجب شد تا شركت هاي بزرگ توليد كننده فرش ماشين هاي بافت فرش خود را ارتقاء دهند.
نقش سرمايه در توليد فرش هاي ماشيني كاشان :
در دهه دوم سال 1380 شمسي تعداد زيادي از شركت هاي توليدي فرش اقدام به راه اندازي ماشين آلات مدرن و پيشرفته نمودند و فاصله خود را باتكنولوژي توليد به صفر رساندند و همپاي تكنولوژي و پيشرفت دستگاه هاي خود را ارتقاء دادند. در اين سال ها صاحبان توليد كننده فرش ماشيني با استفاده از وام هاي بانك هاي دولتي و خصوصي زود بازده و ارتقاء تكنولوژي ماشين هاي بافت، موج دوم بازسازي صنعت فرش ماشيني پا به عرصه ظهور گذاشت.
تحول چشمگير در كيفيت فرش با هجوم سرمايه گذاران در بخش هاي مختلف صنعت فرش ماشيني و صنايع وابسته( آهار، رنگرزي،چله پيچي،طراحي نقشه و خدمات الكترونيك و...) در منطقه ويژه كاشان، به عنوان قطب صنعت فرش ماشيني ايران به وجود آمد.
اين تحولات با سرعت بالايي صورت گرفت و موجب برهم ريختن معادلات و اختلاف زياد كارخانجات توليد فرش ماشيني در كاشان و شهرهاي ديگر شد.به طوري كه در حال حاضر و با ورود ماشين هاي 1500 شانه در كاشان، شركت هاي توليد فرش ماشيني در اين شهر از نظر سطح تكنولوژي در بالاترين جايگاه در ايران و ديگر نقاط جهان قرار دارد.
تحريم و رقابت :
با تلاش صاحبان شركت هاي توليدي فرش ماشيني در كاشان مخصوصا در سال هاي تحريم توليدات اين شركت ها در سال 1393 حدود 350 ميليون دلار به 550 ميليون دلار در سال 1397 رسيده است، كه نشان دهنده تلاش براي تحقق اهداف نهايي صنعت فرش ايران مي باشد و رسيدن به افق 1404 كه فروش و صادرات يك ميليارد دلاري فرش ماشيني مي باشد.
گفتار پاياني :
دوستان و همراهان عزيز در اين مقاله در مورد جرم خريد و فروش فرش ماشيني نكات جالبي بيان شد، اميدوارم اين مطالب براي شما مفيد و سازنده باشد و اطلاعات كلي در مورد تاريخچه فرش ماشيني به دست آورده باشيد و بدانيد كه اين صنعت به آساني و راحتي به دست ما نرسيده است و زماني در اين كشور فرش ماشيني و خريد آن داراي جرم بوده است و قانوني تحت عنوان جرم خريد و فروش فرش ماشيني وجود داشته است. پس قدر دان زحمات صنعتگران فرش ماشيني باشيم.